Главная » 2009 » Октябрь » 28 » Морфология > Глагол марийского языка 2часть
22:40
Морфология > Глагол марийского языка 2часть


Морфология > Глагол


Желательное наклонение

Желательное наклонение образуется путем прибавления к основе глагола суффикса -не и окончаний. Суффикс -не прибавляется к основе глаголов 1-го спряжения непосредственно, к основе глаголов 2-го спряжения через гласный , например:

налам «беру» — налнем «хочу взять», налнет «хочешь взять» и т. д.
малем «сплю» — малынем «хочу спать», малынет «хочешь спать» и т. д.

Отрицательная форма образуется с помощью специальных отрицательных частиц, которые ставятся перед основой глагола; к основе глаголов 2-го спряжения прибавляется гласный (, ), например:

ынем нал «не хочу брать»,
ынет мале «не хочешь спать»

Таблица отрицаний для желательного наклонения

Лицо и числоЛуговыеГорные
1 л. ед. ч.ынемӹнем
2 л. ед. ч.ынетӹнет
3 л. ед. ч.ынежӹнежы
1 л. мн. ч.ыненаӹнена
2 л. мн. ч.ынедаӹнеда
3 л. мн. ч.ынештӹнешты

Таблицы спряжения глаголов

Вспомогательный глагол улаш «быть»

Изъявительное наклонение

Лицо и числоВремя
Настоящее-будущееПрошедшее очевидное
Утвердительная форма
1 л. ед. ч. улам «я есть» ыльым «я был»
2 л. ед. ч. улат «ты есть» ыльыч «ты был»
3 л. ед. ч. улеш «он есть» ыле «он был»
1 л. мн. ч. улына «мы есть» ыльна «мы были»
2 л. мн. ч. улыда «вы есть» ыльда «вы были»
3 л. мн. ч. улыт «они есть (суть)» ыльыч «они были»
Отрицательная форма
1 л. ед. ч. омыл «я не есть» В значении этих форм
употребляются соответствующие формы
глагола лияш
2 л. ед. ч. отыл
3 л. ед. ч. огыл
1 л. мн. ч. огынал (огына ул), онал  
2 л. мн. ч. огыдал (огыда ул), одал  
3 л. мн. ч. огытыл (огыт ул)  
Лицо и числоСоставные формы прошедших времен
1-я форма2-я форма
1 л. ед. ч. улам ыле «я был (тогда)» улам улмаш «я был (тогда)»
2 л. ед. ч. улат ыле улат улмаш
3 л. ед. ч. улеш ыле улеш улмаш
1 л. мн. ч. улына ыле улына улмаш
2 л. мн. ч. улыда ыле улыда улмаш
3 л. мн. ч. улыт ыле улыт улмаш

Вспомогательный глагол лияш «быть», «стать»

Изъявительное наклонение

Лицо и число Время
Будущее Прошедшее очевидное Прошедшее неочевидное
Утвердительная форма
1 л. ед. ч. лиям «я буду» лийым «я был» лийынам «я был»
2 л. ед. ч. лият лийыч лийынат
3 л. ед. ч. лиеш лие лийын
1 л. мн. ч. лийына лийна лийынна
2 л. мн. ч. лийыда лийда лийында
3 л. мн. ч. лийыт лийыч лийыныт
Отрицательная форма
1 л. ед. ч. ом лий «я не буду» шым лий «я не был» лийын омыл «я не был»
2 л. ед. ч. от лий шыч лий лийын отыл
3 л. ед. ч. ок (огеш) лий ыш лий лийын огыл
1 л. мн. ч. огына (она) лий ышна лий лийын огынал
2 л. мн. ч. огыда (ода) лий ышда лий лийын огыдал
3 л. мн. ч. огыт лий ышт лий лийын огытыл
Лицо и числоСоставные формы прошедших времен
1-я форма2-я форма3-я форма4-я форма
1 л. ед. ч. лиям ыле
«я бывал» (тогда)
лиям улмаш
«я бывал» (тогда)
лийынам ыле
«я был» (до того)
лийынам улмаш
2 л. ед. ч. лият ыле лият улмаш лийынат ыле лийынат улмаш
3 л. ед. ч. лиеш ыле лиеш улмаш лийын ыле лийын улмаш
1 л. мн. ч. лийына ыле лийына улмаш лийынна ыле лийынна улмаш
2 л. мн. ч. лийыда ыле лийыда улмаш лийында ыле лийында улмаш
3 л. мн. ч. лийыт ыле лийыт улмаш лийыныт ыле лийыныт улмаш

Повелительное наклонение

Лицо и число Утвердительная форма Отрицательная форма
2 л. ед. ч. лий «будь» ит лий «не будь»
3 л. ед. ч. лийже «пусть будет» ынже лий «пусть не будет»
2 л. мн. ч. лийза «будьте» ида лий «не будьте»
3 л. мн. ч. лийышт «пусть будут» ынышт лий «пусть не будут»

Сослагательное наклонение

Лицо и число Утвердительная форма Отрицательная форма
1 л. ед. ч. лиям ыле «я был бы» ом лий ыле «я не был бы»
2 л. ед. ч. лият ыле от лий ыле
3 л. ед. ч. лиеш ыле ок лий ыле
1 л. мн. ч. лийына ыле огына лий ыле
2 л. мн. ч. лийыда ыле огыда лий ыле
3 л. мн. ч. лийыт ыле огыт лий ыле

Желательное наклонение

Лицо и число Утвердительная форма Отрицательная форма
1 л. ед. ч. лийнем «я хочу быть» ынем лий «я не хочу быть»
2 л. ед. ч. лийнет ынет лий
3 л. ед. ч. лийнеже ынеж(е) лий
1 л. мн. ч. лийнена ынена лий
2 л. мн. ч. лийнеда ынеда лий
3 л. мн. ч. лийнешт ынешт лий

Первое спряжение: лудаш «читать»

Изъявительное наклонение

Лицо и число Время
Настоящее-будущее Прошедшее очевидное Прошедшее неочевидное Будущее составное
Утвердительная форма
1 л. ед. ч. лудам
«я читаю»
лудым
«я читал»
лудынам
«я читал»
лудаш тӱҥалам
«я буду читать»
2 л. ед. ч. лудат лудыч лудынат лудаш тӱҥалат
3 л. ед. ч. лудеш лудо лудын лудаш тӱҥалеш
1 л. мн. ч. лудына лудна лудынна лудаш тӱҥалына
2 л. мн. ч. лудыда лудда лудында лидаш тӱҥалыда
3 л. мн. ч. лудыт лудыч лудыныт лудаш тӱҥалыт
Отрицательная форма
1 л. ед. ч. ом луд
«я не читаю»
шым луд
«я не читал»
лудын омыл
«я не читал»
лудаш ом тӱҥал
«я не буду читать»
2 л. ед. ч. от луд шыч луд лудын отыл лудаш от тӱҥал
3 л. ед. ч. ок (огеш) луд ыш луд лудын огыл лудаш ок тӱҥал
1 л. мн. ч. огына (она) луд ышна луд лудын огынал (онал) лудаш огына (она) тӱҥал
2 л. мн. ч. огыда (ода) луд ышда луд лудын огыдал (одал) лудаш огыда (ода) тӱҥал
3 л. мн. ч. огыт луд ышт луд лудын огытыл лудаш огыт тӱҥал
Лицо и число Составные формы прошедших времен
1-я форма 2-я форма 3-я форма 4-я форма
Утвердительная форма
1 л. ед. ч. лудам ыле
«я читал (тогда)»
лудам улмаш
«я читал (тогда)»
лудынам ыле
«я читал (до того)»
лудынам улмаш
«я читал (до того)»
2 л. ед. ч. лудат ыле лудат улмаш лудынат ыле лудынат улмаш
3 л. ед. ч. лудеш ыле лудеш улмаш лудын ыле лудын улмаш
1 л. мн. ч. лудына ыле лудына улмаш лудынна ыле лудынна улмаш
2 л. мн. ч. лудыда ыле лудыда улмаш лудында ыле лудында улмаш
3 л. мн. ч. лудыт ыле лудыт улмаш лудыныт ыле лудыныт улмаш
Отрицательная форма
1 л. ед. ч. ом луд ыле
«я не читал (тогда)»
ом луд улмаш
«я не читал (тогда)»
лудын омыл ыле
«я не читал (до того)»
лудын омыл улмаш
«я не читал (до того)»
2 л. ед. ч. от луд ыле от луд улмаш лудын отыл ыле лудын отыл улмаш
3 л. ед. ч. ок луд ыле ок луд улмаш лудын огыл ыле лудын огыл улмаш
1 л. мн. ч. огына луд ыле огына луд улмаш лудын огынал ыле лудын огынал улмаш
2 л. мн. ч. огына луд ыле огыда луд улмаш лудын огыдал ыле лудын огыдал улмаш
3 л. мн. ч. огыт луд ыле огыт луд улмаш лудын огытыл ыле лудын огытыл улмаш

Повелительное наклонение

Лицо и число Утвердительная форма Отрицательная форма
2 л. ед. ч. луд «(ты) прочти» ит луд «(ты) не читай»
3 л. ед. ч. лудшо «пусть (он) прочтет» ынже луд «пусть (он) не читает»
2 л. мн. ч. лудса «(вы) прочтите» ида луд «(вы) не читайте»
3 л. мн. ч. лудышт «пусть (они прочтут» ынышт луд «пусть (они) не читают»

Сослагательное наклонение

Лицо и число Утвердительная форма Отрицательная форма
1 л. ед. ч. лудам ыле «я прочел бы» ом луд ыле «я не прочел бы»
2 л. ед. ч. лудат ыле от луд ыле
3 л. ед. ч. лудеш ыле ок луд ыле
1 л. мн. ч. лудына ыле огына луд ыле
2 л. мн. ч. лудыда ыле огыда луд ыле
3 л. мн. ч. лудыт ыле огыт луд ыле

Желательное наклонение

Лицо и число Утвердительная форма Отрицательная форма
1 л. ед. ч. луднем «я хочу читать» ынем луд «я не хочу читать»
2 л. ед. ч. луднет ынет луд
3 л. ед. ч. луднеже ынеж(е) луд
1 л. мн. ч. луднена ынена луд
2 л. мн. ч. луднеда ынеда луд
3 л. мн. ч. луднешт ынешт луд

Второе спряжение: ончаш «смотреть»

Изъявительное наклонение

Лицо и число Время
Настоящее-будущее Прошедшее очевидное Прошедшее неочевидное Будущее составное
Утвердительная форма
1 л. ед. ч. ончем
«я смотрю»
ончышым
«я смотрел»
онченам
«я смотрел»
ончаш тӱҥалам
«я буду смотреть»
2 л. ед. ч. ончет ончышыч онченат ончаш тӱҥалат
3 л. ед. ч. онча ончыш ончен ончаш тӱҥалеш
1 л. мн. ч. ончена ончышна онченна ончаш тӱҥалына
2 л. мн. ч. ончеда ончышда онченда ончаш тӱҥалыда
3 л. мн. ч. ончат ончышт онченыт ончаш тӱҥалыт
Отрицательная форма
1 л. ед. ч. ом ончо
«я не смотрю»
шым ончо
«я не смотрел»
ончен омыл
«я не смотрел»
ончаш ом тӱҥал
«я не буду смотреть»
2 л. ед. ч. от ончо шыч ончо ончен отыл ончаш от тӱҥал
3 л. ед. ч. ок (огеш) ончо ыш ончо ончен огыл ончаш ок тӱҥал
1 л. мн. ч. огына (она) ончо ышна ончо ончен огынал (онал) ончаш огына (она) тӱҥал
2 л. мн. ч. огыда (ода) ончо ышда ончо ончен огыдал (одал) ончаш огыда (ода) тӱҥал
3 л. мн. ч. огыт ончо ышт ончо ончен огытыл ончаш огыт тӱҥал
Лицо и число Составные формы прошедших времен
1-я форма 2-я форма 3-я форма 4-я форма
Утвердительная форма
1 л. ед. ч. ончем ыле
«я смотрел (тогда)»
ончем улмаш
«я смотрел (тогда)»
онченам ыле
«я смотрел (до того)»
онченам улмаш
«я смотрел (до того)»
2 л. ед. ч. ончет ыле ончет улмаш онченат ыле онченат улмаш
3 л. ед. ч. онча ыле онча улмаш ончен ыле ончен улмаш
1 л. мн. ч. ончена ыле ончена улмаш онченна ыле онченна улмаш
2 л. мн. ч. ончеда ыле ончеда улмаш онченда ыле онченда улмаш
3 л. мн. ч. ончат ыле ончат улмаш онченыт ыле онченыт улмаш
Отрицательная форма
1 л. ед. ч. ом ончо ыле
«я не смотрел (тогда)»
ом ончо улмаш
«я не смотрел (тогда)»
ончен омыл ыле
«я не смотрел (до того)»
ончен омыл улмаш
«я не смотрел (до того)»
2 л. ед. ч. от ончо ыле от ончо улмаш ончен отыл ыле ончен отыл улмаш
3 л. ед. ч. ок ончо ыле ок ончо улмаш ончен огыл ыле ончен огыл улмаш
1 л. мн. ч. огына ончо ыле огына ончо улмаш ончен огынал ыле ончен огынал улмаш
2 л. мн. ч. огыда ончо ыле огыда ончо улмаш ончен огыдал ыле ончен огыдал улмаш
3 л. мн. ч. огыт ончо ыле огыт ончо улмаш ончен огытыл ыле ончен огытыл улмаш

Повелительное наклонение

Лицо и число Утвердительная форма Отрицательная форма
2 л. ед. ч. ончо «(ты) смотри» ит ончо «(ты) не смотри»
3 л. ед. ч. ончыжо «пусть (он) смотрит» ынже ончо «пусть (он) не смотрит»
2 л. мн. ч. ончыза «(вы) смотрите» ида ончо «(вы)» не смотрите
3 л. мн. ч. ончышт «пусть (они) смотрят» ынышт ончо «пусть (они) не смотрят»

Сослагательное наклонение

Лицо и число Утвердительная форма Отрицательная форма
1 л. ед. ч. ончем ыле «я смотрел бы» ом ончо ыле «я не смотрел бы»
2 л. ед. ч. ончет ыле от ончо ыле
3 л. ед. ч. онча ыле ок ончо ыле
1 л. мн. ч. ончена ыле огына ончо ыле
2 л. мн. ч. ончеда ыле огыда ончо ыле
3 л. мн. ч. ончат ыле огыт ончо ыле

Желательное наклонение

Лицо и число Утвердительная форма Отрицательная форма
1 л. ед. ч. ончынем «я хочу смотреть» ынем ончо «я не хочу смотреть»
2 л. ед. ч. ончынет ынет ончо
3 л. ед. ч. ончынеже ынеж(е) ончо
1 л. мн. ч. ончынена ынена ончо
2 л. мн. ч. ончынеда ынеда ончо
3 л. мн. ч. ончынешт ынешт ончо

Залоги глагола

Глагол имеет три залога: действительный, возвратный и понудительный.

Действительный залог показывает, что предмет, являющийся подлежащим, сам производит действие, например:

Вӱд серым мушкеш «Вода омывает берег».

Возвратный залог показывает действие, замкнутое в его субъекте, не направленное на посторонний объект, например:

Рвезе армийыш каяш ямдылалтеш «Юноша готовится к службе в армии».

Форма возвратного залога образуется от переходных глаголов с помощью суффиксов -алт (-ылт).

Понудительный залог предполагает в действии несколько субъектов, которые не равноправны, а подчинены один другому, причем подчиненный субъект производит основное действие. Употребительным суффиксом является -ыкт, например:

лудаш «читать» — лудыкташ «заставлять читать»
мураш «петь» — мурыкташ «заставлять петь»

Понудительный залог показывает, что в действие одного субъекта вмешивается другой. Двойное понуждение выражается повторением суффикса -ыкт, например:

лудыктыктем «заставляю читать» (третье лицо через второе).

Возвратный и понудительный залоги марийского языка употребляются во всех временах.

Глагольные формы субъективной оценки

В марийском языке имеются глаголы с формами субъективной оценки, т.е. формами, выражающими оценку действия с точки зрения говорящего. К ним относятся ласкательные и пренебрежительные глаголы.

Ласкательные глаголы образуются суффиксами -ал, -алал, -алт, например:

мураш «петь» — муралаш «напевать»
илаш «жить» — илалаш «поживать» и др.

Пренебрежительные глаголы образуются прибавлением к основе ласкательной формы суффикса -ышт, например:

ойлаш «говорить» — ойлалашойлалышташ «поговаривать»,
ошкылаш «шагать» — ошкылалашошкылалышташ «вышагивать» и др.

Они переводятся на русский язык лишь приблизительно, например:

муралыштеш «вроде поёт», или «не то поёт, не то не поёт» (но говорящему пение не нравится).
Категория: ONLINE ОБУЧЕНИЕ на KILDEE | Просмотров: 1946 | Добавил: tatarinx | Рейтинг: 0.0/0
Всего комментариев: 0
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]