22:40 Морфология > Глагол марийского языка 2часть | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Лицо и число | Луговые | Горные |
|---|---|---|
| 1 л. ед. ч. | ынем | ӹнем |
| 2 л. ед. ч. | ынет | ӹнет |
| 3 л. ед. ч. | ынеж | ӹнежы |
| 1 л. мн. ч. | ынена | ӹнена |
| 2 л. мн. ч. | ынеда | ӹнеда |
| 3 л. мн. ч. | ынешт | ӹнешты |
Таблицы спряжения глаголов
Вспомогательный глагол улаш «быть»
Изъявительное наклонение
| Лицо и число | Время | |
|---|---|---|
| Настоящее-будущее | Прошедшее очевидное | |
| Утвердительная форма | ||
| 1 л. ед. ч. | улам «я есть» | ыльым «я был» |
| 2 л. ед. ч. | улат «ты есть» | ыльыч «ты был» |
| 3 л. ед. ч. | улеш «он есть» | ыле «он был» |
| 1 л. мн. ч. | улына «мы есть» | ыльна «мы были» |
| 2 л. мн. ч. | улыда «вы есть» | ыльда «вы были» |
| 3 л. мн. ч. | улыт «они есть (суть)» | ыльыч «они были» |
| Отрицательная форма | ||
| 1 л. ед. ч. | омыл «я не есть» | В значении этих форм употребляются соответствующие формы глагола лияш |
| 2 л. ед. ч. | отыл | |
| 3 л. ед. ч. | огыл | |
| 1 л. мн. ч. | огынал (огына ул), онал | |
| 2 л. мн. ч. | огыдал (огыда ул), одал | |
| 3 л. мн. ч. | огытыл (огыт ул) | |
| Лицо и число | Составные формы прошедших времен | |
|---|---|---|
| 1-я форма | 2-я форма | |
| 1 л. ед. ч. | улам ыле «я был (тогда)» | улам улмаш «я был (тогда)» |
| 2 л. ед. ч. | улат ыле | улат улмаш |
| 3 л. ед. ч. | улеш ыле | улеш улмаш |
| 1 л. мн. ч. | улына ыле | улына улмаш |
| 2 л. мн. ч. | улыда ыле | улыда улмаш |
| 3 л. мн. ч. | улыт ыле | улыт улмаш |
Вспомогательный глагол лияш «быть», «стать»
Изъявительное наклонение
| Лицо и число | Время | ||
|---|---|---|---|
| Будущее | Прошедшее очевидное | Прошедшее неочевидное | |
| Утвердительная форма | |||
| 1 л. ед. ч. | лиям «я буду» | лийым «я был» | лийынам «я был» |
| 2 л. ед. ч. | лият | лийыч | лийынат |
| 3 л. ед. ч. | лиеш | лие | лийын |
| 1 л. мн. ч. | лийына | лийна | лийынна |
| 2 л. мн. ч. | лийыда | лийда | лийында |
| 3 л. мн. ч. | лийыт | лийыч | лийыныт |
| Отрицательная форма | |||
| 1 л. ед. ч. | ом лий «я не буду» | шым лий «я не был» | лийын омыл «я не был» |
| 2 л. ед. ч. | от лий | шыч лий | лийын отыл |
| 3 л. ед. ч. | ок (огеш) лий | ыш лий | лийын огыл |
| 1 л. мн. ч. | огына (она) лий | ышна лий | лийын огынал |
| 2 л. мн. ч. | огыда (ода) лий | ышда лий | лийын огыдал |
| 3 л. мн. ч. | огыт лий | ышт лий | лийын огытыл |
| Лицо и число | Составные формы прошедших времен | |||
|---|---|---|---|---|
| 1-я форма | 2-я форма | 3-я форма | 4-я форма | |
| 1 л. ед. ч. | лиям ыле «я бывал» (тогда) |
лиям улмаш «я бывал» (тогда) |
лийынам ыле «я был» (до того) |
лийынам улмаш |
| 2 л. ед. ч. | лият ыле | лият улмаш | лийынат ыле | лийынат улмаш |
| 3 л. ед. ч. | лиеш ыле | лиеш улмаш | лийын ыле | лийын улмаш |
| 1 л. мн. ч. | лийына ыле | лийына улмаш | лийынна ыле | лийынна улмаш |
| 2 л. мн. ч. | лийыда ыле | лийыда улмаш | лийында ыле | лийында улмаш |
| 3 л. мн. ч. | лийыт ыле | лийыт улмаш | лийыныт ыле | лийыныт улмаш |
Повелительное наклонение
| Лицо и число | Утвердительная форма | Отрицательная форма |
|---|---|---|
| 2 л. ед. ч. | лий «будь» | ит лий «не будь» |
| 3 л. ед. ч. | лийже «пусть будет» | ынже лий «пусть не будет» |
| 2 л. мн. ч. | лийза «будьте» | ида лий «не будьте» |
| 3 л. мн. ч. | лийышт «пусть будут» | ынышт лий «пусть не будут» |
Сослагательное наклонение
| Лицо и число | Утвердительная форма | Отрицательная форма |
|---|---|---|
| 1 л. ед. ч. | лиям ыле «я был бы» | ом лий ыле «я не был бы» |
| 2 л. ед. ч. | лият ыле | от лий ыле |
| 3 л. ед. ч. | лиеш ыле | ок лий ыле |
| 1 л. мн. ч. | лийына ыле | огына лий ыле |
| 2 л. мн. ч. | лийыда ыле | огыда лий ыле |
| 3 л. мн. ч. | лийыт ыле | огыт лий ыле |
Желательное наклонение
| Лицо и число | Утвердительная форма | Отрицательная форма |
|---|---|---|
| 1 л. ед. ч. | лийнем «я хочу быть» | ынем лий «я не хочу быть» |
| 2 л. ед. ч. | лийнет | ынет лий |
| 3 л. ед. ч. | лийнеже | ынеж(е) лий |
| 1 л. мн. ч. | лийнена | ынена лий |
| 2 л. мн. ч. | лийнеда | ынеда лий |
| 3 л. мн. ч. | лийнешт | ынешт лий |
Первое спряжение: лудаш «читать»
Изъявительное наклонение
| Лицо и число | Время | |||
|---|---|---|---|---|
| Настоящее-будущее | Прошедшее очевидное | Прошедшее неочевидное | Будущее составное | |
| Утвердительная форма | ||||
| 1 л. ед. ч. | лудам «я читаю» |
лудым «я читал» |
лудынам «я читал» |
лудаш тӱҥалам «я буду читать» |
| 2 л. ед. ч. | лудат | лудыч | лудынат | лудаш тӱҥалат |
| 3 л. ед. ч. | лудеш | лудо | лудын | лудаш тӱҥалеш |
| 1 л. мн. ч. | лудына | лудна | лудынна | лудаш тӱҥалына |
| 2 л. мн. ч. | лудыда | лудда | лудында | лидаш тӱҥалыда |
| 3 л. мн. ч. | лудыт | лудыч | лудыныт | лудаш тӱҥалыт |
| Отрицательная форма | ||||
| 1 л. ед. ч. | ом луд «я не читаю» |
шым луд «я не читал» |
лудын омыл «я не читал» |
лудаш ом тӱҥал «я не буду читать» |
| 2 л. ед. ч. | от луд | шыч луд | лудын отыл | лудаш от тӱҥал |
| 3 л. ед. ч. | ок (огеш) луд | ыш луд | лудын огыл | лудаш ок тӱҥал |
| 1 л. мн. ч. | огына (она) луд | ышна луд | лудын огынал (онал) | лудаш огына (она) тӱҥал |
| 2 л. мн. ч. | огыда (ода) луд | ышда луд | лудын огыдал (одал) | лудаш огыда (ода) тӱҥал |
| 3 л. мн. ч. | огыт луд | ышт луд | лудын огытыл | лудаш огыт тӱҥал |
| Лицо и число | Составные формы прошедших времен | |||
|---|---|---|---|---|
| 1-я форма | 2-я форма | 3-я форма | 4-я форма | |
| Утвердительная форма | ||||
| 1 л. ед. ч. | лудам ыле «я читал (тогда)» |
лудам улмаш «я читал (тогда)» |
лудынам ыле «я читал (до того)» |
лудынам улмаш «я читал (до того)» |
| 2 л. ед. ч. | лудат ыле | лудат улмаш | лудынат ыле | лудынат улмаш |
| 3 л. ед. ч. | лудеш ыле | лудеш улмаш | лудын ыле | лудын улмаш |
| 1 л. мн. ч. | лудына ыле | лудына улмаш | лудынна ыле | лудынна улмаш |
| 2 л. мн. ч. | лудыда ыле | лудыда улмаш | лудында ыле | лудында улмаш |
| 3 л. мн. ч. | лудыт ыле | лудыт улмаш | лудыныт ыле | лудыныт улмаш |
| Отрицательная форма | ||||
| 1 л. ед. ч. | ом луд ыле «я не читал (тогда)» |
ом луд улмаш «я не читал (тогда)» |
лудын омыл ыле «я не читал (до того)» |
лудын омыл улмаш «я не читал (до того)» |
| 2 л. ед. ч. | от луд ыле | от луд улмаш | лудын отыл ыле | лудын отыл улмаш |
| 3 л. ед. ч. | ок луд ыле | ок луд улмаш | лудын огыл ыле | лудын огыл улмаш |
| 1 л. мн. ч. | огына луд ыле | огына луд улмаш | лудын огынал ыле | лудын огынал улмаш |
| 2 л. мн. ч. | огына луд ыле | огыда луд улмаш | лудын огыдал ыле | лудын огыдал улмаш |
| 3 л. мн. ч. | огыт луд ыле | огыт луд улмаш | лудын огытыл ыле | лудын огытыл улмаш |
Повелительное наклонение
| Лицо и число | Утвердительная форма | Отрицательная форма |
|---|---|---|
| 2 л. ед. ч. | луд «(ты) прочти» | ит луд «(ты) не читай» |
| 3 л. ед. ч. | лудшо «пусть (он) прочтет» | ынже луд «пусть (он) не читает» |
| 2 л. мн. ч. | лудса «(вы) прочтите» | ида луд «(вы) не читайте» |
| 3 л. мн. ч. | лудышт «пусть (они прочтут» | ынышт луд «пусть (они) не читают» |
Сослагательное наклонение
| Лицо и число | Утвердительная форма | Отрицательная форма |
|---|---|---|
| 1 л. ед. ч. | лудам ыле «я прочел бы» | ом луд ыле «я не прочел бы» |
| 2 л. ед. ч. | лудат ыле | от луд ыле |
| 3 л. ед. ч. | лудеш ыле | ок луд ыле |
| 1 л. мн. ч. | лудына ыле | огына луд ыле |
| 2 л. мн. ч. | лудыда ыле | огыда луд ыле |
| 3 л. мн. ч. | лудыт ыле | огыт луд ыле |
Желательное наклонение
| Лицо и число | Утвердительная форма | Отрицательная форма |
|---|---|---|
| 1 л. ед. ч. | луднем «я хочу читать» | ынем луд «я не хочу читать» |
| 2 л. ед. ч. | луднет | ынет луд |
| 3 л. ед. ч. | луднеже | ынеж(е) луд |
| 1 л. мн. ч. | луднена | ынена луд |
| 2 л. мн. ч. | луднеда | ынеда луд |
| 3 л. мн. ч. | луднешт | ынешт луд |
Второе спряжение: ончаш «смотреть»
Изъявительное наклонение
| Лицо и число | Время | |||
|---|---|---|---|---|
| Настоящее-будущее | Прошедшее очевидное | Прошедшее неочевидное | Будущее составное | |
| Утвердительная форма | ||||
| 1 л. ед. ч. | ончем «я смотрю» |
ончышым «я смотрел» |
онченам «я смотрел» |
ончаш тӱҥалам «я буду смотреть» |
| 2 л. ед. ч. | ончет | ончышыч | онченат | ончаш тӱҥалат |
| 3 л. ед. ч. | онча | ончыш | ончен | ончаш тӱҥалеш |
| 1 л. мн. ч. | ончена | ончышна | онченна | ончаш тӱҥалына |
| 2 л. мн. ч. | ончеда | ончышда | онченда | ончаш тӱҥалыда |
| 3 л. мн. ч. | ончат | ончышт | онченыт | ончаш тӱҥалыт |
| Отрицательная форма | ||||
| 1 л. ед. ч. | ом ончо «я не смотрю» |
шым ончо «я не смотрел» |
ончен омыл «я не смотрел» |
ончаш ом тӱҥал «я не буду смотреть» |
| 2 л. ед. ч. | от ончо | шыч ончо | ончен отыл | ончаш от тӱҥал |
| 3 л. ед. ч. | ок (огеш) ончо | ыш ончо | ончен огыл | ончаш ок тӱҥал |
| 1 л. мн. ч. | огына (она) ончо | ышна ончо | ончен огынал (онал) | ончаш огына (она) тӱҥал |
| 2 л. мн. ч. | огыда (ода) ончо | ышда ончо | ончен огыдал (одал) | ончаш огыда (ода) тӱҥал |
| 3 л. мн. ч. | огыт ончо | ышт ончо | ончен огытыл | ончаш огыт тӱҥал |
| Лицо и число | Составные формы прошедших времен | |||
|---|---|---|---|---|
| 1-я форма | 2-я форма | 3-я форма | 4-я форма | |
| Утвердительная форма | ||||
| 1 л. ед. ч. | ончем ыле «я смотрел (тогда)» |
ончем улмаш «я смотрел (тогда)» |
онченам ыле «я смотрел (до того)» |
онченам улмаш «я смотрел (до того)» |
| 2 л. ед. ч. | ончет ыле | ончет улмаш | онченат ыле | онченат улмаш |
| 3 л. ед. ч. | онча ыле | онча улмаш | ончен ыле | ончен улмаш |
| 1 л. мн. ч. | ончена ыле | ончена улмаш | онченна ыле | онченна улмаш |
| 2 л. мн. ч. | ончеда ыле | ончеда улмаш | онченда ыле | онченда улмаш |
| 3 л. мн. ч. | ончат ыле | ончат улмаш | онченыт ыле | онченыт улмаш |
| Отрицательная форма | ||||
| 1 л. ед. ч. | ом ончо ыле «я не смотрел (тогда)» |
ом ончо улмаш «я не смотрел (тогда)» |
ончен омыл ыле «я не смотрел (до того)» |
ончен омыл улмаш «я не смотрел (до того)» |
| 2 л. ед. ч. | от ончо ыле | от ончо улмаш | ончен отыл ыле | ончен отыл улмаш |
| 3 л. ед. ч. | ок ончо ыле | ок ончо улмаш | ончен огыл ыле | ончен огыл улмаш |
| 1 л. мн. ч. | огына ончо ыле | огына ончо улмаш | ончен огынал ыле | ончен огынал улмаш |
| 2 л. мн. ч. | огыда ончо ыле | огыда ончо улмаш | ончен огыдал ыле | ончен огыдал улмаш |
| 3 л. мн. ч. | огыт ончо ыле | огыт ончо улмаш | ончен огытыл ыле | ончен огытыл улмаш |
Повелительное наклонение
| Лицо и число | Утвердительная форма | Отрицательная форма |
|---|---|---|
| 2 л. ед. ч. | ончо «(ты) смотри» | ит ончо «(ты) не смотри» |
| 3 л. ед. ч. | ончыжо «пусть (он) смотрит» | ынже ончо «пусть (он) не смотрит» |
| 2 л. мн. ч. | ончыза «(вы) смотрите» | ида ончо «(вы)» не смотрите |
| 3 л. мн. ч. | ончышт «пусть (они) смотрят» | ынышт ончо «пусть (они) не смотрят» |
Сослагательное наклонение
| Лицо и число | Утвердительная форма | Отрицательная форма |
|---|---|---|
| 1 л. ед. ч. | ончем ыле «я смотрел бы» | ом ончо ыле «я не смотрел бы» |
| 2 л. ед. ч. | ончет ыле | от ончо ыле |
| 3 л. ед. ч. | онча ыле | ок ончо ыле |
| 1 л. мн. ч. | ончена ыле | огына ончо ыле |
| 2 л. мн. ч. | ончеда ыле | огыда ончо ыле |
| 3 л. мн. ч. | ончат ыле | огыт ончо ыле |
Желательное наклонение
| Лицо и число | Утвердительная форма | Отрицательная форма |
|---|---|---|
| 1 л. ед. ч. | ончынем «я хочу смотреть» | ынем ончо «я не хочу смотреть» |
| 2 л. ед. ч. | ончынет | ынет ончо |
| 3 л. ед. ч. | ончынеже | ынеж(е) ончо |
| 1 л. мн. ч. | ончынена | ынена ончо |
| 2 л. мн. ч. | ончынеда | ынеда ончо |
| 3 л. мн. ч. | ончынешт | ынешт ончо |
Залоги глагола
Глагол имеет три залога: действительный, возвратный и понудительный.
Действительный залог показывает, что предмет, являющийся подлежащим, сам производит действие, например:
Возвратный залог показывает действие, замкнутое в его субъекте, не направленное на посторонний объект, например:
Форма возвратного залога образуется от переходных глаголов с помощью суффиксов -алт (-ылт).
Понудительный залог предполагает в действии несколько субъектов, которые не равноправны, а подчинены один другому, причем подчиненный субъект производит основное действие. Употребительным суффиксом является -ыкт, например:
мураш «петь» — мурыкташ «заставлять петь»
Понудительный залог показывает, что в действие одного субъекта вмешивается другой. Двойное понуждение выражается повторением суффикса -ыкт, например:
Возвратный и понудительный залоги марийского языка употребляются во всех временах.
Глагольные формы субъективной оценки
В марийском языке имеются глаголы с формами субъективной оценки, т.е. формами, выражающими оценку действия с точки зрения говорящего. К ним относятся ласкательные и пренебрежительные глаголы.
Ласкательные глаголы образуются суффиксами -ал, -алал, -алт, например:
илаш «жить» — илалаш «поживать» и др.
Пренебрежительные глаголы образуются прибавлением к основе ласкательной формы суффикса -ышт, например:
ошкылаш «шагать» — ошкылалаш — ошкылалышташ «вышагивать» и др.
Они переводятся на русский язык лишь приблизительно, например:
| Всего комментариев: 0 | |
